Βία:
Αλήθεια και Ψέματα

Γράφει η Χριστιάνα Μανιάτη,

Η αλήθεια παραμένει μια από τις αμφιλεγόμενες έννοιες της φιλοσοφίας, για την οποία έχει διατυπωθεί μια σειρά θεωριών και ποικίλων προσεγγίσεων. Ως όρος, η αλήθεια χρησιμοποιείται για να αποδώσει αυτό που θεωρούμε και αντιλαμβανόμαστε ως πραγματικό, που παρουσιάζει λογική ακολουθία, στερείται αντιφατικότητας και τεκμηριώνεται με βάση τα πραγματικά δεδομένα. Από την άλλη, το ψέμα ταυτίζεται με την ανειλικρίνεια, την αλλοίωση και την προσβολή της αλήθειας, η οποία δεν μπορεί να αντανακλά την πραγματικότητα, καθώς δεν ανταποκρίνεται στα αληθή γεγονότα.

Το κυριότερο φιλοσοφικό ερώτημα που τίθεται γύρω από το όνομα της αλήθειας είναι αν είναι αντικειμενική και απόλυτη ή αν είναι υποκειμενική και εξαρτώμενη από την οπτική γωνία που χρησιμοποιεί ο παρατηρητής της. Εκτός από τις αλήθειες που είναι καθολικές και δογματικές, καθώς επιβεβαιώνονται από επιστημονικά πειράματα και εμπεριέχουν απόλυτη γνώση για το περιεχόμενό τους, το φιλοσοφικο πεδίο ασχολείται με τις αλληλοσυγκρουόμενες τάσεις απέναντι στην αλήθεια και το ψέμα. Στο βάθος των αιώνων επικρατεί η πλήρης ταύτιση του ψέματος με το απόλυτο σκοτάδι και της αλήθειας με το απέραντο φως.

| Αλήθεια και Ψέμα

Η ειλικρίνεια είναι ο φορέας της αντικειμενικής αλήθειας και αντιπροσωπεύει ευθείς και ξεκάθαρες προθέσεις, γι' αυτό αξιολογείται συνήθως θετικά. "Το πιο πιστό της γνώρισμα είναι η απλότητα και η σαφήνεια" κατά τον Ρώσο συγγραφέα και στοχαστή, Λέων Τολστόι, ο οποίος είχε υποστηρίξει πως "δεν υπάρχει μεγαλείο εκεί που δεν υπάρχει απλότητα, καλοσύνη και αλήθεια". Η σύνδεση της αλήθειας με θαυμαστά πνευματικά χαρίσματα τοποθετεί την ειλικρίνεια μεταξύ των πιο θεάρεστων χαρακτηριστικών.

Τουναντίον, τα ψεύδη συγγενεύουν με την προσποίηση και την πλάνη, έννοιες που εξ' ορισμού είναι αρνητικές, γιατί υποδηλώνουν διάθεση εξαπάτησης, εκμετάλλευσης και υποκρισίας. Ορισμένες φορές ωστόσο, η καθαρή πρόθεση ενός ψέματος δεν είναι να βλάψει. Τα "λευκά" ψέματα χρησιμοποιούνται στην καθημερινότητα με συχνότερο στόχο την αποφυγή δυσάρεστων καταστάσεων και προσώπων. Μπορούμε να ισχυριστούμε ότι ο άνθρωπος που λέει οποιοδήποτε είδους ψέμα παράγει ένα είδος τέχνης, αφού το ψέμα αποτελεί προϊόν πνευματικής δημιουργίας. Το ψέμα επιτρέπει στον άνθρωπο να πολλαπλασιάσει την προσωπικότητά του πλάθοντας εκ νέου ένα γεγονός. Ένα ψέμα για να γίνει πιστευτό προϋποθέτει την ύπαρξη αντιληπτικής ικανότητας και ευφυίας από εκείνον που θα το πει.

Η αλήθεια από την άλλη, προϋπάρχει και δε χρειάζεται να επινοηθεί. Δεν κινητοποιεί τη φαντασία και δεν απαιτεί εγρήγορση. Δεν προϋποθέτει δημιουργικότητα και φαντασία, ωστόσο είναι ατόφια και γνήσια και αυτό την καθιστά ανεκτίμητη και πολύτιμη. Η ειλικρίνεια απέναντι στους άλλους προϋποθέτει ειλικρίνεια απέναντι στον εαυτό μας και απαιτεί πρωτίστως το γνώθι σαυτόν και την προσωπική αποδοχή. Η ειλικρίνεια μας αποδεσμεύει από τους φόβους και τις ανασφάλειές μας, οι οποίες βρίσκουν τέλειο καταφύγιο σε ψέματα μέσα στα οποία τις αποσκεπάζουμε. Χωρίς την επίγνωση αλήθειας, οι άνθρωποι ψέυδονται στον εαυτό τους και κατ' επέκταση στους άλλους. Γι΄αυτό ενέργεια υψίστης σημασίας καθίσταται η αναζήτηση των πραγματικών μας συναισθημάτων και σκέψεων, ώστε να μπορούμε πρώτα να τις προσφέρουμε στον εαυτό μας και έπειτα στους άλλους επισφραγίζοντας αυθεντικές ανθρώπινες σχέσεις.

| Βία και Ψέμα

Οι πρόσφατες πολυάρθιμες αποκαλύψεις περιστατικών βίας στο χώρο του θεάματος προσφέρουν τη δυνατότητα στοχασμού της συσχέτισης βίας και ψέματος στο κοινωνικό γίγνεσθαι. Βιαιοπραγίες κάθε μορφής συγκαλύπτονται επί σειρά ετών από ψέματα, ανακρίβειες, αποσιώπηση της αλήθειας. Προτού αλλοτριωθεί η αλήθεια, μια βίαιη πράξη έχει εκδηλωθεί και μια ανάρμοστη συμπεριφορά έχει προσβάλει το ήθος, την αξιοπρέπεια, την ψυχή και το σώμα ενός ανθρώπου. Κάθε μορφή βίας είναι ασυμβίβαστη με την αλήθεια, γιατί η χυδαιότητα στη χρήση βίας δε θα μπορούσε να είναι προϊόν της, καθώς η αλήθεια είναι αγαθό και ως αγαθό μπορεί να συγγενεύει μόνο με αγαθά. Ο Νομπελίστας συγγραφέας, Αλεξάντρ Σολζενίτς, είχε αναδείξει τη σύνδεση βίας και ψέματος σχολίαζοντας το εξής: "Η βία μπορεί να κρυφτεί μόνο με ψέμα και το ψέμα μπορεί να διατηρηθεί μόνο με τη βία. Κάθε άνθρωπος που χρησιμοποιεί τη βία σα μέθοδο, έστω και μία φορά, αναπόφευκτα έχει σαν αρχή του το ψέμα".

Η αποκήρυξη κάθε μορφής βίας ισοδυναμεί με την έκφραση της αλήθειας, αλλά και με την έκφραση της αγάπης, διότι η αγάπη εκφράζεται μονάχα μέσω της αλήθειας. Ο αγώνας των ανθρώπων για ενότητα και η πειθήνια συμπεριφορά μεταξύ τους αντιπροσωπεύει δύο υπεροχικά αγαθά που αποστασιοποιούνται από την άσκηση βίας και την ανοχή της.