Ενδοικογενειακή βία: Το προφίλ θύματος και θύτη και οι επιπτώσεις στα παιδιά

 

Tο θέμα της οικογενειακής βίας πέρα από την σοβαρότητά του έχει πολλές αιτίες και απασχολεί έντονα την ελληνική κοινωνία το τελευταίο διάστημα.

Αποτελεί ένα από τα πιο σοβαρά κοινωνικά προβλήματα με δραματικές επιπτώσεις στα παιδιά και σε άλλα μέλη της οικογένειας.

Γράφει η Χριστιάνα Μανιάτη

Δεν είναι μόνο οι 16 γυναικοκτονίες, που τρόμαξαν και ταρακούνησαν την χρονιά, που φεύγει την ελληνική κοινωνία.  Είναι και οι καθημερινές βίαιες συμπεριφορές, που μένουν ως καλά κρυμμένα μυστικά από τον φόβο της διαπόμπευσης και της κατακραυγής, τον τρόμμο από τις απειλές των δραστών προς τα θύματα και από την διαχρονική ανοχή όλων απέναντι σε ένα φαινόμενο, που παραπέμπει σε τριτοκοσμικές κοινωνίες και σε άτομα με ένστικτα χαμηλού επιπέδου.

……………………………………………………………….

(Σήμερα δημοσιεύουμε το δεύτερο μέρος)

 

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ:

Με την Καρολίνα Παππού

Καρολίνα Παππού: Κοινωνική Ψυχολόγος – Bsc (Hons) Sociology and Media Studies City University of London, Msc in Social Psychology and Child Development The Open University (OU), Diploma in Liberal Arts The American College of Higher studies – Master Intuitive Anatomy Theta Healing – Χοροθεραπεύτρια πιστοποιημένη από το Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών.

Η Καρολίνα Παππού είναι γεννημένη και μεγαλωμένη στη Θεσσαλονίκη. Είναι μητέρα τρίδυμων τέκνων. Από μικρή ηλικία μέχρι και σήμερα ακολουθεί πιστά το όραμά της: «Μου αρέσει να φροντίζω και να βοηθάω παιδιά κι ενήλικες ως ψυχολόγος και θεραπεύτρια Theta Healer.

Ακολουθούν οι ερωτήσεις

• Ποιο είναι το προφίλ θύματος και θύτη;

Το θύμα είναι η «μέση Ελληνίδα». Σύμφωνα με το «Καταφύγιο Γυναίκας-Κέντρο Στήριξης Κακοποιημένων Γυναικών», οι γυναίκες που κακοποιούνται στην Ελλάδα σήμερα είναι κατά μέσον όρο 37 ετών, με οικογένεια, μόρφωση, άνεργες και οικονομικά εξαρτημένες, με δικό τους σπίτι και με τη δυνατότητα να βρουν κάποια διέξοδο «μέχρι να ηρεμήσουν τα πράγματα».

Συχνά θεωρείται ότι τέτοιες νοσηρές καταστάσεις δημιουργούνται σε περιβάλλοντα χαμηλής μόρφωσης, πιθανόν μεταξύ μεταναστών, που συχνά δεν υπάρχει σεβασμός στις γυναίκες ή πρόκειται για ανθρώπους με εξαρτήσεις, ψυχικά νοσήματα ή ανθρώπους «απόκληρους», δηλαδή ανέργους, φτωχούς, «που δεν έχουν στον ήλιο μοίρα».

Σύμφωνα με τα παρεχόμενα στοιχεία, η πραγματικότητα είναι διαφορετική. Τα θύματα είναι απόφοιτοι τουλάχιστον του Λυκείου, ενώ το ένα τέταρτο αυτών έχει τελειώσει κάποια ανώτερη ή ανώτατη σχολή. Που σημαίνει ότι το θέμα δεν αφορά αμόρφωτες γυναίκες. Επιπλέον, είναι κατά πλειοψηφία Ελληνίδες, σε ποσοστό 75%» σημειώνει ο κοινωνιολόγος Λεωνίδας Νοϊτσάκης μετά την ανάλυση του προφίλ των γυναικών που προσέρχονται στο Καταφύγιο (643 γυναίκες το 2016).

«Μέσος Ελληνας» είναι και ο θύτης, συνήθως ο σύζυγος. Εργαζόμενος, 45 χρόνων, σε ποσοστό 70% χωρίς κάποια εξάρτηση, ενταγμένος στο κοινωνικό σύνολο.

• Γιατί πολλές γυναίκες παραμένουν σε κακοποιητικές σχέσεις ή ακόμη νιώθουν και υπαίτιες;

Το συναίσθημα του φόβου είναι αυτό που κυριαρχεί στις γυναίκες που έχουν υποστεί κακοποίηση στα πλαίσια της σχέσης τους.

Μια γυναίκα παραμένει σε μια κακοποιητική σχέση για τους παρακάτω λόγους:

– Δεν αναγνωρίζει τον εαυτό της ως θύμα.

– Φόβος αντίποινων. Φοβάται την εκδίκηση σε βάρος της ή σε βάρος των παιδιών της.

– Ελαχιστοποίηση. Πείθει τον εαυτό της ότι ενδεχομένως τα πράγματα θα ήταν χειρότερα εάν αποχωρούσε από τη σχέση.

– Άρνηση (μηχανισμός άμυνας). Οι κακοποιημένες γυναίκες, όπως και τα θύματα από τραυματικά γεγονότα, πολύ συχνά κινούνται μεταξύ της άρνησης και της συνειδητοποίησης της πραγματικότητας.

– Οικονομική εξάρτηση.

– Θρησκευτικές και κοινωνικές αντιλήψεις.

– Απώθηση (ασυνείδητος μηχανισμός). Επώδυνα γεγονότα απωθούνται πολύ μακριά από το συνειδητό στο ασυνείδητο.

– Αυτοενοχοποίηση. Φόβος ότι μπορεί να κατηγορηθεί ότι προκάλεσε την κακοποίησή της. Τα θύματα δικαιολογούν το θύτη πιστεύοντας ότι αυτά ευθύνονται για τη κακοποίησή τους από αυτόν.

– Φόβος ότι δε θα γίνει πιστευτή.

– Πιστεύει ότι είναι αδύναμη, έχει χαμηλή αυτοεκτίμηση και φοβάται την αλλαγή.

– Νιώθει ντροπή, ενοχές και έλλειψη εμπιστοσύνης.

– Διάσχιση (ασυνείδητος μηχανισμός άμυνας). Το θύμα νιώθει ότι το περιστατικό βίας συμβαίνει σε κάποιο άλλο άτομο και όχι στο ίδιο.

– Γνωστική σύγχυση. Η προσπάθεια του θύματος να συγκεράσει ή να συμβιβάσει την πεποίθηση που έχει ότι ο θύτης ασκεί βία λόγω καλών προθέσεων και επομένως δικαιολογεί τις πράξεις του.

– Γνωστική δυσλειτουργία. Η κακοποιημένη γυναίκα δυσκολεύεται να οργανώσει τη σκέψη της και να πάρει μια απόφαση με τρόπο ρεαλιστικό. Διαθέτει πολλές φορές μειωμένο μνημονικό και ελλιπή αυτοσυγκέντρωση.

Το υποστηρικτικό περιβάλλον μπορεί να βοηθήσει 

• Με ποιο τρόπο μπορεί μια γυναίκα να ξεπεράσει το φόβο και να ζητήσει βοήθεια;

Το συναίσθημα της ανασφάλειας και του φόβου είναι πολύ ισχυρά στα άτομα που βιώνουν μια κακοποιητική σχέση. Το υποστηρικτικό περιβάλλον είναι αυτό που μπορεί να βοηθήσει. Είναι σημαντικό να μην απομονώνεστε και να μιλήσετε σε κάποιον που εμπιστεύστε για αυτό που συμβαίνει. Επιπλέον, μπορείτε να ζητήσετε βοήθεια από έναν ειδικό (ψυχολόγο, θεραπευτή, κοινωνικό λειτουργό) ή την αστυνομία. Χρειάζεται όμως να κατανοήσετε ότι αυτό που σας συμβαίνει είναι κακοποιητικό. Αυτή είναι η βασικότερη αρχή! Είναι σημαντικό να θυμάστε ότι εσείς είστε υπέυθυνη για τον εαυτό σας και χρειάζεται θάρρος για να γίνετε δυνατότερες, να αλλάξετε στάση και να αποκτήσετε έλεγχο στην ζωή σας.

• Αφότου αντιληφθούμε πως βρισκόμαστε σε μια κακοποιητική σχέση, πως μπορούμε να το αντιμετωπίσουμε; Είναι η φυγή η μόνη λύση;

Η φυγή δεν είναι η μόνη λύση, χρειάζεται όμως να την εξετάσετε καθώς ίσως να είναι η πιο ωφέλιμη λύση. Η αποστασιοποίηση μπορεί να φανεί βοηθητική ακόμα και χωρίς φυγή. Υιοθετήστε μια αόρατη ασπίδα απέναντι στις προσβολές και τις συμπεριφορές του συντρόφου, αναγνωρίζοντας εσείς στον εαυτό σας την πραγματική σας αξία και όχι αυτή που ο σύντροφος σας αποδίδει. Επικεντρωθείτε περισσότερο στις δικές σας ανάγκες και γίνετε πιο αποφασιστική για την κάλυψη αυτών.

• Τι μπορεί να κάνει μια γυναίκα για να προστατευτεί από τον κακοποιητικό σύντροφο;

Είναι σημαντικό να θυμάστε ότι μπορείτε να τηλεφωνήσετε στη γραμμή SOS 15900 (Γραμμή υποστήριξης κατά της ενδοικογενειακής βίας).

• Τι σημαίνει συνεξάρτηση και πως η έννοια αυτή κάνει κακό σε μια σχέση και μπορεί να οδηγήσει σε κακοποίηση;

Με τον όρο συνεξάρτηση αναφερόμαστε σε ένα είδος συγχωνευτικής σχέσης όπου τα όρια και τα προσωπικά χαρακτηριστικά των μελών δεν είναι διακριτά. Τα εμπλεκόμενα μέλη λειτουργούν σαν μονάδα με κοινή γνώμη, στάση, απόψεις κυρίως λόγω ανάγκης αποδοχής και φόβου και όχι λόγω οικειότητας. Είναι σημαντικό να ξεχωρίσουμε την υγιή σχέση από μια σχέση συνεξάρτησης. Στις υγιείς σχέσεις το κάθε μέλος έχει τη δική του προσωπικότητα, σκέψεις, απόψεις, όπου δε διστάζει να τις εκφράσει και να τις συζητήσει.

Είναι επιλογή του να αφιερώνει χρόνο στον σύντροφο του/της και έχει ενδιαφέροντα και εκτός σχέσης. Στις συνεξαρτητικές σχέσεις το άτομο νιώθει ότιδεν μπορεί να ζήσει χωρίς τον άλλον, πως θέλει να τον βλέπει όλη την ώρα (όχι μόνο επειδή νιώθει ερωτευμένο), αλλά και με τον φόβο και την αγωνία ότι αν δεν ικανοποιεί αυτό που ο/η συντρόφος θέλει τότε θα τον χάσει. Ο φόβος και η αγωνία είναι συχνά οι λόγοι που χάνεται ο σεβασμός μέσα στην σχέση και ένα άτομο θα ανεχτεί συγκεκριμένες στάσεις και συμπεριφορές εκλογικεύοντας την κατάσταση ότι ο / η σύντροφος ενδιαφέρεται πολύ για εκέινο και για αυτό συμπεριφέρεται έτσι.

Οι επιπτώσεις στα παιδιά

• Πολλές φορές τα παιδιά γίνονται αμέτοχοι θεατές ενδοοικογενειακής βίας. Πώς επιδρά αυτό στην ψυχοσύνθεση και τι ρόλο διαδραματίζει στην πορεία και την εξέλιξη της ζωής τους;

Μπορεί να επηρεάσει σε μεγάλο βαθμό τη ψυχική υγεία του παιδιού. Οι επιπτώσεις της ενδοοικογενειακής βίας στη ψυχική υγεία των παιδιών είτε ως μάρτυρες περιστατικών βίας ή ως άμεσοι αποδέκτες ποικίλουν και έχουν σοβαρό αντίκτυπο στην ομαλή ανάπτυξη του παιδιού. Η μη πρώιμη παρέμβαση δύναται να παρατείνει την εμφάνιση των επιπτώσεων ακόμα και στην ενήλικη ζωή.

Η βία που εκδηλώνεται στην οικογένεια κατά τη διάρκεια της βρεφικής ηλικίας ενδέχεται να επηρεάσει το βρέφος ποικιλοτρόπως. Πρωτίστως, η βία σε όλες τις μορφές της συμβάλει αρνητικά στην ανάπτυξη αισθήματος ασφάλειας στο βρέφος καθώς οι γονείς δεν του παρέχουν φροντίδα σε ένα αρμονικό και ήρεμο περιβάλλον. Επίσης, τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι γονείς ενδεχομένως να επηρεάσουν την άμεση ανταπόκριση τους στις βασικές ανάγκες του παιδιού με αποτέλεσμα το βρέφος να νιώθει δυσφορία, άγχος, συναισθηματική αστάθεια, δυσκολία στη διατροφή και τον ύπνο και δυσκολία στο να εμπιστεύεται τους γύρω του. Επίσης, είναι πιθανόν να επηρεαστεί αρνητικά η ανάπτυξη του συναισθηματικού δεσμού μητέρας-βρέφους. Οι συνεχείς εντάσεις και η βία πιθανόν να προκαλέσουν στο βρέφος έντονο κλάμα, σωματικά συμπτώματα (ασθένειες, πόνο στην κοιλιά) καθώς επίσης, φόβο και διστακτικότητα κατά τη διαδικασία εξερεύνησης του περιβάλλοντος και εμπλοκής του στο παιχνίδι.

Τα μεγαλύτερα παιδιά, δηλαδή προσχολικής ηλικίας, βιώνουν εξίσου αρνητικά συναισθήματα όπως άγχος, φόβο και ανησυχία. Μπορεί να εμφανίσουν σωματικά συμπτώματα όπως πονοκεφάλους, πόνους στην κοιλιά ή να έχουν δυσκολία στη διατροφή και τον ύπνο. Επιπλέον, τα παιδιά σε αυτό το ηλικιακό επίπεδο ενδεχομένως να εμφανίσουν επιθετική συμπεριφορά ακόμα και στο παιχνίδι τους ή αντιθέτως να κλειστούν στον εαυτό τους και να γίνουν παθητικά. Από την άλλη, λόγω του εγωκεντρισμού που διακατέχει τα παιδιά στο αναπτυξιακό στάδιο αυτό πιθανόν τα παιδιά να βιώσουν αισθήματα ενοχής για τα περιστατικά βίας και να θεωρούν ότι αυτά φταίνε για ό,τι συμβαίνει στο σπίτι. Τέλος, παλινδρομικές συμπεριφορές πιθανόν να εμφανιστούν όπου τα παιδιά υιοθετούν συμπεριφορές προηγούμενων αναπτυξιακών σταδίων (πιπίλισμα δακτύλου, νυχτερινή ενούρηση κοκ).

Στη σχολική ηλικία, τα παιδιά μπορεί να εμφανίσουν προβλήματα στη σχολική επίδοση, χαμηλή συγκέντρωση, δυσκολία στη μνήμη αλλά και στη δημιουργία θετικών διαπροσωπικών σχέσεων. Επίσης, τα παιδιά θεωρούν τη βία μέσο επίλυσης προβλημάτων, έτσι πιθανόν να γίνουν πιο επιθετικά προς τους άλλους. Το άγχος και ο φόβος είναι βασικά χαρακτηριστικά που διέπουν και αυτό το αναπτυξιακό στάδιο.

Αντικοινωνική και παραβατική συμπεριφορά

Στην εφηβεία, τα παιδιά έχουν περισσότερες πιθανότητες να αναπτύξουν σοβαρά προβλήματα, τα οποία μπορεί να τους ακολουθούν και στην ενήλικη ζωή. Η αντικοινωνική και παραβατική συμπεριφορά, η χρήση ουσιών, η πρόωρη σεξουαλική δραστηριότητα και οι απόπειρες αυτοκτονίας είναι μερικά από τα προβλήματα που ενδεχομένως να αναπτύξουν τα παιδιά αυτής της ηλικιακής ομάδας. Επίσης, καλλιεργείται αίσθημα άγχους, κατάθλιψης και επιθετικότητας προς άλλους. Οι έφηβοι είναι πιθανόν να ασκούν και οι ίδιοι βία προς άλλα μέλη της οικογένειας έχοντας τη βία ως πρότυπο επίλυσης συγκρούσεων και την πεποίθηση ότι το θύμα φταίει για ότι του συμβαίνει.

Γενικότερα, η ανατροφή ενός παιδιού (είτε ως μάρτυρας ή ως θύμα βίας) σε ένα κακοποιητικό περιβάλλον αποτελεί ένα πολύ σοβαρό ζήτημα. Οι επιπτώσεις της βίας μπορεί να διαταράξουν τη ψυχοκοινωνική ανάπτυξη του παιδιού ενώ σε πολλές περιπτώσεις είναι μακροχρόνιες οδηγώντας το παιδί σε έναν ενήλικα με σοβαρά προβλήματα ψυχοπαθολογίας. Ένα παιδί το οποίο μεγαλώνει σε ένα βίαιο περιβάλλον έχει περισσότερες πιθανότητες να αναπτύξει συναισθηματική αστάθεια και ανασφάλεια, φόβο, άγχος, κατάθλιψη, μετατραυματικό στρες, διαταραχές ύπνου και διατροφής.

Επιπρόσθετα, ένας κακοποιητικός γονέας μαθαίνει στο παιδί του μέσω της μίμησης ότι η βίαιη και επιθετική συμπεριφορά είναι ένας «φυσιολογικός» τρόπος επίλυσης συγκρούσεων. Έτσι, το παιδί μεγαλώνοντας έχει πολύ περισσότερες πιθανότητες να ασκήσει το ίδιο βία ή ακόμη να δέχεται βία υιοθετώντας μια στάση αποδοχής της βίας και την πεποίθηση ότι το θύμα αξίζει αυτά που παθαίνει.

Η χαμηλή αυτοεκτίμηση είναι επίσης ένα βασικό χαρακτηριστικό ως συνέπεια της ενδοοικογενειακής βίας. Έχει διαπιστωθεί ότι ένα παιδί που κακοποιείται από μέλος της οικογένειας του δυσκολεύεται να εμπιστευτεί τους γύρω του με αποτέλεσμα να δυσκολεύεται να δημιουργήσει και να διατηρήσει υγιείς διαπροσωπικές σχέσεις. Επιπλέον, νιώθει ανάξιο να το φροντίσουν ή να το αγαπήσουν γεγονός που συμβάλει στην χαμηλή αυτοεκτίμηση και τη χαμηλή αυτοεικόνα.

Η ενδοοικογενειακή βία παρεμποδίζει την ελευθερία, προκαλεί φόβο και μπορεί να επηρεάσει τραυματικά την ανάπτυξη και την προσωπικότητα του παιδιού. Η πρώιμη παρέμβαση μπορεί να θέσει ένα φρένο στην εξέλιξη των δυσκολιών του παιδιού και στην ενήλικη ζωή.

Είναι υποχρέωση του γονέα, συγγενή, φίλου, γείτονα, δασκάλου, και κάθε πολίτη να διαφυλάσσει και να διεκδικεί ένα ασφαλές περιβάλλον για όλα τα παιδιά απαλλαγμένο από κάθε μορφής βία.